Կանդիդոզը որպես սեռավարակ

Կանդիդոզը որպես սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդություն` մեր հանրապետությունում բոլոր սեռավարակների մեջ վերջին 10 տարիների ընթացքում արձանագրված դեպքերի թվով զբաղեցրել է առաջին տեղը:

Նման իրավիճակը պահանջում է այդ վարակի նկատմամբ համընդհանուր ուշադրության կտրուկ ավելացում:

Միզասեռական կանդիդոզը սնկային հիվանդություն է, որի հարուցիչը խմորանման սունկն է` իր մի քանի տեսակներով, որոնցից հիմնականը սպիտակն է (Candida albicans):

Կանդիդա սնկերը բուսական ծագում ունեցող պայմանական-ախտածին մանրէներ են, որոնք կարող են հայտնաբերվել անգամ առողջ մարդկանց մաշկի վրա և ներքին որոշ օրգաններում: Կանդիդան կարող է երկար ժամանակ հիվանդություն չառաջացնել, քանի որ մարդը որոշակի անընկալություն ունի այդ սնկերի հանդեպ: Սակայն արտաքին և ներքին տարբեր գործոնների ազդեցության պայմաններում նրանք ձեռք են բերում հյուսվածքները ախտահարելու և հիվանդություն առաջացնելու հատկություն: Ավելին, այդ մանրէները լայնորեն տարածված են նաև արտաքին միջավայրում` մարգագետիններում, այգիներում ու բանջարանոցներում, հողում, ծառերի կեղևի, մրգերի ու բանջարեղենի մակերեսին: Արտադրության մեջ հիգիենիկ կանոնների խախտումների դեպքում հրուշակեղենի, մրգերի ու բանջարեղենի մշակման համար օգտագործվող սարքերի մակերեսին գտնվող խմորասնկերը կարող են ախտածին մանրէների վերածվել: 

Սեռական օրգանների կանդիդոզը փոխանցվում է հիմնականում սեռական ճանապարհով, երբեմն էլ ոչ պատշաճ վնասազերծված պարագաների (գինեկոլոգիական և ուրոլոգիական գործիքներ, բաղնիքի պարագաներ, սպիտակեղեն) միջոցով: Բացի այդ, միզասեռական օրգանների կանդիդոզային վարակը կարող է անցնել տվյալ հիվանդի այլ օրգաններ ևս:

Կանդիդոզի զարգացմանը նպաստում են արտաքին և ներքին ծագման բազմաբնույթ գործոններ. շրջակա միջավայրի բարձր ջերմություն ու խոնավություն, օրգանիզմի արտաքին ծածկույթների մեխանիկական, ֆիզիկական, քիմիական ու կենսաբանական վնասվածքներ, իմունային համակարգի անբավարարություն, այդ թվում` ՁԻԱՀ, վիտամինների անբավարարություն, ներզատական գեղձերի և արյան հիվանդություններ, հակաբիոտիկների, հորմոնային, բջիջները ընկճող պատրաստուկների երկարատև ու առանց բավարար հսկողության օգտագործում, իոնային ճառագայթում և այլն: Բացի վերը թվարկվածներից, սեռական օրգանների կանդիդոզի առաջացման պատճառ են դառնում նաև անկանոն սեռական կյանքը, սեռավարակները, անձնական ոչ բավարար հիգիենան, բնածին երկար թլիփը, հղիության ընդհատումները, ծննդաբերությունները և այլն:

Տարբերակում են միզասեռական կանդիդոզի երեք կլինիկական ձևեր. կանդիդակրություն, միզասեռական սուր կանդիդոզ, քրոնիկական միզասեռական կանդիդոզ: Առաջինը վերաբերում է լաբորատոր մեթոդներով խմորասնկերի հայտնաբերմանը, երբ հիվանդության կլինիկական ախտանիշները բացակայում են: Նման մարդիկ (կանդիդակիրներ) կարող են վարակի աղբյուր դառնալ սեռական զուգընկերների համար, իրենք հաճախ մնալով չհայտնաբերված: Եթե կանդիդակիրը հղի կին է, ապա նրանից կարող է վարակվել նաև նրա նորածին երեխան` ծննդաբերության ժամանակ կամ դրանից հետո:

Միզասեռական կանդիդոզով ավելի հաճախ վարակվում են կանայք: Թե´ նրանց, և թե´ տղամարդկանց մոտ ախտահարումը սովորաբար սկսվում է այդ համակարգի ստորին հատվածներից, հաճախ զուգորդվելով այնպիսի սեռավարակների հետ, ինչպիսիք են քլամիդիոզը, միկոպլազմոզը, պապիլոմատոզը, հերպեսը: Նման դեպքերում զգալիորեն աղավաղվում է այդ հիվանդությունների կլինիկական պատկերը և դժվարանում ախտորոշումն ու բուժումը:

Կանդիդակրությունն ավելի հաճախ հայտնաբերվում է մարմնավաճառների մոտ, քանի որ նրանք ժամանակ առ ժամանակ ինքնաբուժման կամ կանխարգելման նպատակով, առանց որակյալ բժշկական հսկողության, ընդունում են տարբեր դեղամիջոցներ, որոնք ընկճում են տվյալ հիվանդությանը բնորոշ կլինիկական պատկերը:

Միզասեռական սուր կանդիդոզը կանանց մոտ արտահայտվում է այդ օրգանների մաշկի ու լորձաթաղանթների վառ կարմրությամբ, այտուցով, բշտիկներով, էրոզիաներով, սպիտակադեղնավուն փառով ու լոռանման զանգվածներով: Նշված օբյեկտիվ ախտանիշներն ուղեկցվում են քորի, ցավի, այրոցի զգացումով ու տհաճ հոտով: Պրոցեսը սկզբում սովորաբար ընթանում է ամոթույքաբորբի և հեշտոցաբորբի ձևով: Սուր բորբոքային երևույթները մոտավորապես մեկ ամիս պահպանվելուց հետո փոքր-ինչ մեղմանում են, ընդունում սկզբում ենթասուր, ապա քրոնիկական ընթացք: Վերջինս ժամանակ առ ժամանակ ընդհատվում է սրացումներով: Հիվանդների մի մասի մոտ բորբոքային պրոցեսը տարածվում է վերելակ ճանապարհով, ընդգրկելով ներքին սեռական օրգանները, փոքր կոնքի շճաթաղանթը, ինչպես նաև միզային ուղիները (միզուկ, միզապարկ, երիկամներ): Արյան միջոցով տարածվելով` կանդիդոզը կարող է վերածվել համընդհանուր հիվանդության, խիստ վտանգելով հիվանդի առողջությունը:

Տղամարդկանց մոտ միզասեռական կանդիդոզը հաճախ արտահայտվում է առնանդամի գլխիկի և թլիփի ներսային պատի մակերեսի բորբոքումով (բալանիտ և պոստիտ), որոնք, սովորաբար, զուգորդվում են:

Երբեմն թլիփի այտուցը կարող է այնքան ուժեղ արտահայտվել, որ դառնա թլիփային խոռոչի բացվածքի նեղացման` ֆիմոզի զարգացման պատճառ: Խոռոչի բացվածքի եզրերին հաճախ գոյանում են ճաքեր, սպիներ, որոնցում երկրորդային մանրէային վարակի ներթափանցման հետևանքով կարող են առաջանալ բարդություններ` կարմիր քամի, գորտնուկանման գերաճ, առնանդամի մեռուկացում, մոտակա ավշային հանգույցների և անոթների բորբոքում: Սնկային հիվանդությունը ժամանակին և արդյունավետ չբուժելու դեպքում հաճախ միզուկի, միզապարկի, շագանակագեղձի, մակամորձու և այլ օրգանների բորբոքումը կարող է առաջացնել կանդիդոզի տարածուն զարգացում, որի դեպքում հիվանդների մի մասի մոտ կարող է սկսվել սնկային ծագման ալերգիա: Այն արտահայտվում է մաշկի ու լորձաթաղանթների բշտիկահանգուցիկային ցանավորումով և տարբեր ուժգնության քորով: Հիվանդության ոչ համարժեք բուժման դեպքում կարող է էկզեմա առաջանալ: Ընդ որում, նման հիվանդների լաբորատոր հետազոտությամբ ցանային տարրերի մեջ հարուցիչ սնկեր չեն հայտնաբերվում, քանի որ դրանք առաջանում են ոչ թե անմիջապես սնկերի, այլ վերջիններիս կողմից արտադրված և արյան մեջ անցած թույների ներգործության հետևանքով:

Անհրաժեշտ է հատկապես ընդգծել, որ հիպերգլիկեմիան` արյան մեջ գլուկոզայի բարձր պարունակությունը նույնպես կարող է դառնալ բալանոպոստիտի`առնանդամի գլխիկի և թլիփի բորբոքման պատճառ: Հաճախ լինում են դեպքեր, երբ բալանոպոստիտի առկայությունը հիմք է ծառայել մտածելու շաքարային դիաբետի մասին, չնայած հիվանդը չի ներկայացրել համապատասխան գանգատներ, սակայն հաջողվել է հիվանդությունը վաղաժամ ախտորոշել ու հիվանդին համապատասխան բուժում նշանակել:

Այսպիսով, կանդիդոզը որպես սեռավարակ լուրջ բժշկական խնդիր է ոչ միայն իր ծագման, համաճարակաբանական, այլև կլինիկական արտահայտվածության տեսակետից: Այս հարցում կարևոր դեր է խաղում հիվանդի օրգանիզմի առանձնահատկությունը, հատկապես հիվանդության տարբերակիչ ախտորոշման և բուժման առումով: Ուստի յուրաքանչյուր ոք իր մոտ վերը նկարագրված կլինիկական արտահայտություններից որևէ մեկը նկատելիս պետք է անհապաղ դիմի մասնագետի` հիվանդության բնույթը ճշտելու համար: Որքան դա շուտ կատարվի, այնքան վարակի տարածման ու բարդությունների կանխարգելմանն ուղղված միջոցառումներն արդյունավետ կլինեն:

Հարցեր, պատասխաններ, մեկնաբանություններ